فردا 7 مهر شهر کازان روسیه میزبانی نشستی را برعهده خواهد داشت که از سال 2017 تا کنون به ابتکار روسیه  و با محوریت مسائل افغانستان، تقریبا به شکلی متداوم برگزار گردیده و اغلب کشورهایی که به نحوی در این موضوع درگیر بوده و یا از آن تاثیر پذیرفته اند، در آن مشارکت دارند. اما پنجمین دوره از این سری نشستها که به "فرمت مسکو" موسوم شده است، در شرایطی در کازان برگزار خواهد شد که در  طی یکسال اخیر تحولات قابل ملاحظه ایی در منطقه و افغانستان به وقوع پیوسته که شرایط و احتمالا دستاوردهایی متفاوتی را نسبت به دوره پیشین رقم خواهد زد.

*عوامل اهمیت نشست مسکو

بر این اساس و در یک نگاه اجمالی شاید بتوان این تفاوتها را بتوان بر چند محور متمرکز دانست؛

 الف)مشارکت طالبان در نشست فرمت مسکو؛ پنجمین نشست فرمت مسکو در حالی برگزار می شود که برخلاف دوره پیشین، روسها این بار از طالبان برای مشارکت در این اجلاس دعوت به عمل آورده اند. اما پرسش مهم این است که چه تحولاتی رخ داده که روسیه را نسبت به دعوت از طالبان مجاب ساخته است؟ در دور قبل وقتی از ضمیر کابلوف نماینده ویژه روسیه در امور افغانستان در مورد دلیل غیبت طالبان پرسیده شد وی عنوان کرد که به دلیل ناکامی طالبان در تشکیل دولتی فراگیر، امسال برخلاف سال گذشته(اجلاس سوم) از آنها دعوت به عمل نیامد. در این شرایط اگر چه موضوع تشکیل دولتی فراگیر به عنوان محور اصلی نشست اخیر فرمت مسکو اعلام شده است؛ اما با توجه به این که در طی یکسال اخیر تغییری در مواضع و یا عملکرد طالبان در این رابطه به چشم نمی خورد، باید دعوت از طالبان را به مسائل دیگری مرتبط دانست.

ب)تشدید شکافها میان روسیه و آمریکا؛ برخی از تحلیلگران سیاسی نقش روابط طالبان و امریکا را در عدم دعوت آنها در اجلاس سال گذشته فرمت مسکو بسیار تاثیر گذار می دانند. ترور ایمن الظواهری در کابل،انتشار اخباری در مورد ملاقات مقامات بلند پایه امریکایی با طالبان در قطر،پرداخت ماهانه میلیون ها دلار به دولت امارت از سوی واشنگتن و نگرانی از افزایش تحرکات تروریستی در نواحی شمالی افغانستان که روسها آن را برنامه ایی از سوی واشنگتن برای نا امن ساختن آسیای مرکزی و مرزهای جنوبی روسیه تلقی می کردند ،همگی می توانند بخشی از دلایل فاصه گرفتن روسیه از طالبان در این مقطع محسوب شوند. اما به نظر می رسد که رویکرد یکسال اخیر طالبان در مورد تعامل بیشتر با روسیه، آسیای مرکزی و بویژه چین، توانسته تا حدی از این بدگمانی ها بکاهد .علاوه بر این ممکن است روسها نیز به این نتیجه رسیده باشند که عدم تعامل با طالبان باعث خواهد شد تا آنها بیشتر به دامن غرب و آمریکا سقوط کنند.

*نقش مهم چین

پ)تحول در روابط چین و طالبان؛ نشست کازان در زمانی برگزار می شود که در روزهای اخیر تحولات قابل ملاحظه ایی در روابط چین و طالبان به وقوع پیوسته است.ورود سفیر جدید چین به کابل در میان استقبال بی نظیر طالبان و سپردن سفارت افغانستان در پکن به امارت اسلامی طالبان حکایت از آن دارد که چین به مرحله اعلام شناسایی رسمی دولت طالبان بسیار نزدیک شده است.اگر چه روسها پیش از نشست فرمت مسکو تاکید کرده اند که پرداختن به موضوع شناسایی رسمی طالبان هنوز زود است،اما قطعا این تغییر رویه چین بر مواضع روسها در قبال طالبان هم تاثیر گذار بوده و حتی ممکن است یکی از انگیزهای مسکو برای دعوت از طالبان را شکل داده باشد.

ت)تنش در روابط طالبان و پاکستان؛ از اجلاس سال قبل فرمت مسکو تا کنون روابط اسلام آباد و طالبان هم به شکل عجیبی دگرگون شده است.اتهامات اسلام آباد به طالبان در مورد حمایت از گروههای تروریستی و بویژه تحریک طالبان پاکستان روابط دو طرف را تا مرز فروپاشی پیش برده است. در همین راستا انور الحق کاکر،نخست وزیر  پاکستان صراحتا از حکومت طالبان به عنوان حکومت یک گروه بر افغانستان یاد کرده و غرب را متهم می کند که وقتی نتوانست به اهداف خود دست پیدا کند،باعث شد گروهی از شبه نظامیان بر این کشور مسلط شوند. با این همه از آنجا که طالبان همچنان بهترین گزینه و تامین کننده منافع پاکستان در افغانستان خواهد بود، اسلام آباد هم اخیرا تمایل بیشتری به مدارا با طالبان نشان داده و شاید بخواهد در قالب های همچون فرمت مسکو، فرصت بیشتر و دوباره ایی در اختیار آنها قرار دهد.